नित्यकर्म पूजा विधि

किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम । अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते ।।

हे भगवन् ! ब्रह्म के हो ? आत्मा के हो ? निष्काम कर्म के हो ? भौतिक जगत के हो ? देवता भनेको के हो ? मलाई बताइदिनुहोस ।

नित्यकर्म पूजा विधि

संसारमा सबैतिर सुख दूःख, सम्पन्नता असम्पन्नता,लाभ हानि, जीवन मरण,संयोग वियोग र स्वस्थाता अनि रुग्णता एकनासले ब्याप्त छ । यी सबै विषयहरु प्रत्येक मानिसको पूर्व जन्मका कृयमाण कर्महरु सञ्चित हुदै प्रारब्ध कर्मका रुपमा देखा पर्न आउनेहुन् । कसैका लागि कोहि प्रिय अप्रिय हुदैनन् । सुख दुःख , धन सम्पत्ती मान पदवी सवै मानिसका संचित कर्मको फल हो । पूर्वका क्रियमाण कर्महरु जसरी संचित रहेका हुन्छन् त्यसैगरि मानिसले संचित कर्मको फलको उपभोग गरेको हुन्छ । दैनिक क्रियमाण कर्म राम्रो हुँदा सञ्चित राम्रै हुन्छ भने नराम्रो कर्म गर्दा नराम्रै सचित हुन जान्छ । हाम्रा सबै कर्म सञ्चित भएर बसेका हुन्छन् फरक यतिमात्र होकि सञ्चित् कर्महरु कहिले परिपक्व हुन्छन र प्रारब्ध फल दिनेहुन् ।

झट्ट हेर्दा समाजमा जो सत्य छ,इमान्दार छ,धार्मिक छ तर उसले अनेक दुःखहरु भोग्नु परेका उदाहरणहरु पनि छन् । जो असत्य,अन्यायी,भ्रष्टाचारी र कुलतमा लागेको छ उसैको धन सम्पत्ती इज्जत पाएको पनि हामीले देखेका छौं । यसो हँुदा सत्यमा रहने ब्यक्तिमा इश्वर प्रति अनास्था र श्रध्दाभावमा कमि आउनु अस्वाभाविक भने होइन वास्तविकताको खोजि नगर्ने हरुकालागि । भगवान श्री कृष्णले गीतामा भन्नु भएको छ गहना कर्मणो गति  कर्मका बारेमा भन्नु पर्दा यो अतिनै गहन विषय हो ।

यतिवेला एउटा प्रश्न उठ्न सक्छ सबैकुरा प्रारब्ध कै फल हो भने मानिसले कर्म किन गर्ने । रुख उभिए झै उभिने ढुंगा बसेझै बस्ने अनि कुम्भकर्ण सुते झैं सुते भै हाल्यो नि कर्म किन गर्नु प¥यो । यसो भनेर कर्म नगर्नका लागि  छुट कसैलाइ पनि छैन । इसावस्योपनिषदमा भनिएको छ ।

कुर्वन्नेवेह कर्माणि जिजिविषेभ्छत समा । एवं त्वयि नान्यथेतोस्ति न कर्म लिप्यते नरे ।

स्वभावत मानिस सहितका  जीवहरु लामो समय सम्म बाच्नका संघर्ष गर्दछन् । यो स्वभाविक पनि हो । सुखमय जीवन बिताउन कर्म गर्नु पर्दछ । प्रारब्धले पाएको संपत्तीलाई क्रोध, अभिमान, लज्जा, अहंकार, जिध्दिपन जस्ता दोषहरुबाट बिचलित नभई उत्तम आचरणको कर्म गर्दछ भने त्यस्ता कर्मबाट हुने लाभलाई पुरुषर्थ भन्दछन् । यस्तो पुरुषार्थ रुपि कर्म गर्न बाट भने मनिस कहिले पछि हट्नु हुदैन । कुनै पनि मानिस पुरुषार्थ रुपी कर्म गर्न बाट पछि हट्न खोज्यो भने उसलाई प्रकृतिको नियमलाई उलंघन गर्न खोजेको अपराध लाग्दछ । श्रीकृष्णले गीतामा भन्नु भएको छ । म सबै कर्महरुबाट टाढा छु तापनि लोककालागि पनि हरदम कर्म गरिरहन्छु । तर यो कुरा पनि ख्याल राख्नु पर्दछ कि कर्मका नाममा बिरालोले बच्चा सारेझै ठाँउ सारेर कुकुर दौडेझै दौडेर उटले  खाएझै  खाएर वा कामीको आरनले झै सास फेरेर कुनै पुरुषार्थ हुदैन । पुरुषार्थको नाममा नास्तिक र परहित बादमा समर्पित भएको जीवन भन्दा इश्वर परक भक्तिमय जीवन नै उत्तम जीवन हुन्छ । त्यसैले प्रत्येक मानिसले भगवत्भावनायुक्त कर्म गरेर नै सुखमय पूर्वक सय वर्ष बाँच्ने इच्छा राख्नुपर्दछ । तर भक्ति सपन्न मानिस बिषयमा लिप्त भने हुनहुदैन ।

एउटै मातापिता बाट जन्म भएका वालकको शिक्षादिक्षा लालनपोषण समान हुँदापनि ब्यक्तिगत स्वभाव फरकफरक हुन्छन् । कोहि  स्वस्थ्य कोहि रोगी,कोहि धनि कोहि गरीव हुन्छन् । यसवाट यो थाहा हुन्छ कि जन्मान्तरिय अदृष्टरुप नै मानिसको जीवनको कारण बनेको हुन्छ । मानिसले दिनको तेइस घण्टा आफुलाई राखेर एक घण्टा भगवानकालागि दिनु पर्दछ । प्रत्तेक दिन श्रध्दा र निष्ठा भावले सदाचारमा रहेर दिनको एक घण्टा परमात्माको आराधना गर्नाले बाँकी तेइस घण्टा हाम्रा लागि सुभदायक हुन्छन । जस्का प्रभावले मन शान्त हुन्छ । बुध्दि निर्मल हुन्छ । मनमा उठेका काम,क्रोध,लोभ,मोह मद,मात्सर्य इष्र्या,दम्भ,राग द्वेश आदि शारिरिक विकारहरु स्वतः हटेर जान्छ । तव मानिस हेरक दिन परमात्माको चिन्तनमा संलग्न भएर परब्रह्म परमेश्वरको प्राप्तिको खोजि गर्दछ । जव परमात्माको खोजितिर लाग्दछ अनि विस्तारै विस्तारै दैवि गुणले सम्पन्न भएर इश्वरोन्मुख हुनजान्छ । इश्वरोन्मुख भैसकोको मानिसमा परमात्माको वास्तविक बोध हुदैजान्छ अनि सदाका लागि जीवनमुक्त भएर आत्मोद्वार गर्दछ । यहिनै मानिसको सर्वोत्तम सफलता हो । यस्तो सफलता प्राप्त गर्न शास्त्रोक्त अनुष्ठानमा रहि पूजा आराधना एवं नित्य कर्म गर्दै जानु मनिसको अनिवार्य कर्तब्य हो । नित्य कर्म भन्नले विहान जागा भए देखि प्रातः कालिन सदाचर कर्म लगायत वेलुका सयन सम्मका आध्यात्मिक कर्महरु पर्दछन् । यथार्थमा स्वधर्म हो र जिउने कला पनि हो ।

दैनिक सदाचार पध्दतिका नियम हरु संक्षिप्तरुपमा

ॐ श्री परमात्मने नमः

लम्बोदर ं  परमसुन्दरमेकदन्तं  रक्तांवरं  त्रिनयनं   परमं   पवित्रम् । उद्यद्दिवाकरनिभोज्ज्वलकान्तिकान्तं विध्नेश्वरं सकलविध्नहरं नमामि ।।

मानिस प्रत्येक विहान ब्रह्ममुहुर्तमा ( सुर्योदयभन्दा चार घडि अगाडि ) उठ्नु पर्दछ । त्यसपछि सुत्नु हुदैन । त्यसपछिको निन्द्राले पुण्यको क्षय हुन्छ ।

ब्राह्मे मुहर्ते या निन्द्रा सा पुण्यक्षयकारिणी ।

तां करोति द्विजोमोहात् पादकृच्छेण सुध्यती ।।

निन्द्राबाट ब्युझिएपछि मंत्र सहित आफनो दुइ हात हेर्नु पर्दछ । भुमिमा छोएर भुमिलाई नमस्कार गर्नु पर्दछ । हात हेर्ने मन्त्र ः

करागे्र बसते लक्ष्मि करमध्दे सरस्वती । करमध्दे स्थितो ब्रह्मा प्रभाते कर दर्शनम् ।।

भूमिमा खुट्टा टेकेपछि पृथ्विलाई छोएर नमस्कार गर्नु पर्दछ ।

समुद्रवसने देवि पर्वतस्तनमण्डिते ।

विष्णुपत्नि नमस्तुभ्यं पादपर्शं क्षमस्व मे ।।

शुभकुरा भन्नले ः

रोचनं चंदनं हेमं मृदंङ्गं दर्पणं मणिम् ।

गुरुमग्निं रविं पश्येन्नमस्येत प्रातरेवहि ।।

त्यसपछि शौचाचारमा जानु पर्दछ ।

स्नान समयका सम्बन्धमा ः

स्नान सम्बन्धमा बिहान ब्रह्ममुहुर्तको स्नान ऋषि स्नान हो यस स्नानलाई उत्तम स्नान भनिन्छ  । सुर्यको किरण पृथ्विमा पर्नु अघिको स्नान मनुष्य स्नान हो यस स्नानलाई मध्यम स्नान भनिन्छ । सुर्यको किरण किरण याने घाम लागेपछिको स्नान राक्षसी स्नान हो यस स्नानलाई अधम स्नान भनिन्छ ।

पहिला हात धोई सुध्द हुनु पर्दछ । त्यसपछि संभव भएमा 
कुस जौ तिल लिएर हातमा पानि लिएर निम्न संकल्प पढ्नु पर्दछ । 
.......अहं श्रुतिस्मृति पुराणोक्त फल प्राप्ति कामः श्री भगवत् प्रीत्यर्थं नित्यकर्माङ्गत्वेन प्रातः स्नानमहं करिष्ये ।

संकल्प भन्न नजान्नेले त्यसै नुहाउने । नुहाउनु अगाडि सिखा बन्धन छ भने खोल्नु पर्दछ । स्नानका विभिन्न नियमहरु छन् । आफुलाई सजिलो हुने गरेर पूर्व फर्केर नुहाउनु उत्तमहुन्छ । स्नान पछि सिखा बाध्ने नुहाउदा प्रयोग गरेको बस्त्र पखाल्नुपर्छ । नुहाउदा प्रयोग गरेका वस्त्र वा रुमाल पखाल्दा, निचोर्दा त्यस्को छिटा पाउमा वा अन्य सरिर पार्नु हुदैन । नुहाएको कपडा नदीमा निचर्न हुदैन र काँधमा राख्न पनिहुदैन ।

निष्पीड्यं धौत वस्त्रं च यदि स्कन्धेविनिक्षिपेत् ।

तदासुरं भवेत् कर्म पूनः स्नानं विशोधनम् ।।

स्नानबाट फाईदा ः रुप,तेज,वल, पवित्रता आयु, आरोग्य, निर्मलता, दुस्वप्नको नास, तप र मेधा दश किसिमको गुण प्राप्त हुन्छ ।

स्नान पछि स्नानांग तर्पण गर्नु पर्छ । सब्य भएर ब्राह्मण गणलाई एक एक अञ्जुली पानी दिने जनाई माला लगाई सनकादि ऋषिहरुलाई दुइ दुई अञ्जुली पानी दिने यहाँ सम्मको तर्पण बाबु हुनेले पनि गर्नुपर्छ ।

बाबु नहुनेले अपसब्य भएर कब्यवाडनलादि दिब्य पितृहरुलाई ३,३ पटक पानी दिने त्यस पछि सब्य भएर  सुर्यलाई संझेर ३ अञ्जली  दिने । मन्त्र ः

ॐ एहि सूर्य सहस्स्रांसो तेजोरासि जगत्पते । 
अनुकंपयमा भक्त्या गृहाणाघ्र्य दिवाकर ।।

स्नान पछि सफा चोखो धोति वा लुगा लगाउनु पर्छ । धोती लगाउदा सानो गम्छा पनि भित्र लगाउनु पर्छ । नित्य मुत्तरं वासः धार्यम् । अनि विधि अनुसार गायत्री जप्नु पर्छ । गायत्री सके १०८ पटक नसके कम्तिमा १० पटक एक करमाला जप्नु पर्छ ।

त्यसपछि नित्य पूजाको लगि बस्नु पर्छ । पूजा गर्दा याद गर्नु पर्ने कुराहरु ः

पूजाकालागि आवस्यक भाँडा वर्तनहरु पखाल्नु पर्छ । पूजास्थान सफा गर्नु पर्छ । ठाँउ सफा कि पोतेर सफा हुन्छ कि बढारेर दुवै भयो भने अति उत्तम ।

चोखो पानी संभव भए सम्म नदी बाट ल्याउनु राम्रो हुन्छ संभव नभए आफु अनुकुलको प्रयोग गर्नु पर्छ तर ट्यांकीको पानी प्रयोग नगर्नु बेस हुन्छ ।

फूल सम्बन्धमा 

फूल, तुलशी टिप्ने सम्बन्धमा कहिं स्नान पछि फूल टिप्न हुदैन भनिएको छ । कहि हुन्छ । भनिएको छ ।

स्नानंकृत्वा तु ये केचित् पुष्पं चिन्वान्ती मानवाः ।
देवतास्तन्न गृह्ण्वन्ति भष्मी भवति दारुवत् ।।

मथिको स्लोक अनुसार स्नान गरे पछि फूल टिप्न हुदैन । 

तलको स्लोक अनुसार स्नान नगरिकन तुलसी फूल टिप्न हुदैन ।

अस्नात्वा तुलसी छित्वा देवता पितृ कर्मणि ।
तत्सर्वं निस्फलं याति पञ्चगब्येन सुध्यति ।।

यस्तो दुइ किसिमको मत भएको हुदा विद्ववानहरुको मत 
स्नानम् , प्रातः स्नानातिरिक्तम् स्नातोत्तर प्रातः पूष्पहारणविधिनात् र तन्मध्यान्नस्नानपरम्  भन्ने हुदा विहानको स्नान पछि फूल टिप्न हुन्छ तर मध्यान्न स्नान गरेपछि भने टिप्न हुदैन ।

अर्कोकुरा ः बज्र्यं पर्युषितं पुष्पं बज्र्यं पर्युषितं जलं । न वज्र्यं तुलसी पत्रं न वज्र्यं जान्ह्ववी जलं ।।

एक पटक चढाएको र बासी फूल भगवान लाइ चढाउनु हुदैन र बासी जल चढाउनु हुदैन । तर गंगा जल र तुलसी पत्र भने बासी हुदैन । मालीको घरको फूल पनि वासि हुदैन । फूललाई पखालेर चढाउनु हुदैन तर पवित्र गर्नुपरेमा चोखो पानी छम्कन पर्दछ । फोहोर ठाँउमा खसेको ,वैलाएको र सुघेको फुल भगवानलाई चढाउनु हुदैन ।

नित्य पूजागर्दा केशरी आदि केमिकल मिसिएकोले पूजा गर्नु भन्दा आफ्नै हातले घोटिएको चन्दन चढाउनु राम्रो हुन्छ ।

चन्दन पातलो गरेर चडाउनु हुदैन ।  हस्ते घृतानी पुष्पाणि ताम्रपात्रे च चन्दनम् । गंगोदकं चर्मपात्रे निषिध्दं सर्व कर्मषु ।।

फूल टिपेर हात लिनु , तामाको भाँडामा चन्दन हाल्नु छालाको भाँडामा जल हाल्नु हुदैन यी कुरा सबै कार्यका लागि वर्जित छ ।

तुलसी टिप्ने दिन

बैधृत योग र ब्यतिपात योग,आइतबार  मंगलबार र सुक्रवार यी तिनवार द्वादशिी, औसी र पूर्णिमा यी तिन तिथिमा तुलसी टिप्नु हुदैन । बिहानको साँझ र वेलुकाको साँझमा पनि तुलसी टिप्नु हुदैन । यस्ता दिनमा तुलसीको आवस्कता परे बोटबाट खसेका पत्ता चढाउनु पर्दछ । तर शालग्राम पूजाको लागि भने जुनदिन पनि टिप्नु हुन्छ । तुलसी टिप्दा हात धोएर अनि जुत्ता नलगाइकन टिप्नु पर्दछ । तुलसी पत्ता भन्दा मञ्जरी भगवानकोलागि प्यारो हुन्छ ।

तुलसी टिप्ने मन्त्र

तुलस्यमृतजन्मासि सदा त्वं केशवप्रिया । चिनोमि केशवस्यार्थे वरदा भव सोभने ।।

त्वदङ्गसम्भवैः पत्रैः पूजयामि यथा हरिम ।
तथा कुरु पवित्राङ्गि ! कलौ मल विनाशिनि ।।

विल्वप्रत्र शिवजीकालागि अति उत्तम पत्रहो । विल्वपत्रको अभावमा अगिल्लो दिन चढाएको विल्वपत्र पखालेर चढाउनु हुन्छ

विल्वपत्र टिप्ने मन्त्र ।

अमेतोद्भव ! श्रीवृक्ष ! महादेवप्रियः सदा । गृण्ह्वामि तव पत्राणि शिवपूजार्थमादरात् ।

पूजा गर्दा कुन देववतालाई के चढाउने

शंकरस्य विल्वपत्रं बिष्णोस्तुलसी । गणेशस्य दर्वाङ्कुरः । अंवाया नाना विधपुष्पाणि । सुर्यस्य रक्तपुष्पम्

शिवजीलाई वेलपत्र,विष्णुलाई तुलसी,गणेशलाई दुवो,देवीलाई थरिथरिका फुलहरु र सुर्यलाई रातो फूल चढाएर पूजागर्नुपर्दछ ।

चढाउन नहुने चिजहरु ।

नाक्षतै रर्चयेत्विष्णु न तुलस्या च गणेशम् ।

दुर्वाभिर्नर्चयेद्दुर्गा कैतकै न महेश्वरम् ।।

विष्णुलाई अक्षता चढाएर पूजा गर्नु हुदैन । गणेशलाई तुलसी चढाउनु हुदैन । देवी भगवतीलाई दुवो चढाउनु हुदैन । कुन्द केतकीको फूल शिवजीलाई चढाउनु हुदैन ।

पूजा गर्दा आनन्दमनले बिषयतिर मन नलगाइकन गर्नुपर्दछ । घरमा पूजागर्दा दुई शिवलिङ्ग तिन गणेशको मुर्ति दुई शंख दुई सूर्य तीन दुर्गा भगवतीको मुर्ती दुई गोमतीचक्र र दुई शालिकराम राखेर कहिल्यै पनि पूजागर्नु हुदैन । यसरी पूजा गर्दा मनमा अशान्ति हुन्छ ।

शालिकरामको पूजा गर्दा प्राणप्रतिष्ठा गर्नुपदैन । पत्थर,काठ,सुन,धातुका मुर्तिको गर्न पहिले प्राणप्रतिष्ठा गर्नु पर्छ । घरमा मुर्तिको प्राणप्रतिष्ठा गर्दा चलप्रतिष्ठा गनुपर्छ भने मन्दिरमा अचलप्रतिष्ठा गर्नुपर्दछ ।

गंगाजीमा,शालिग्राममा,शिवलिङ्गमा पूजागर्दा आवहन विसर्जन केहि पनि गर्नुपर्दैन ।

नित्य पूजाको आसन ः

पूजा गर्न बस्दा कुश मृगाचर्म रेशम कम्बलमा बस्नु पर्छ । बाँस ढुंगा कागज फास र माटोमा बस्नु हुदैन । गृहस्थीले मृगचर्म पनि बस्न हुदैन ।

नित्यपूजा सम्बन्धमा

पूजाका निमित्त चाहिने समानहरु तयार भैसके पछि आसनमा बस्ने  आचमन् गर्ने ( आचमन गरेको पानि पूजा कार्यमा प्रयोग गर्नु हुदैन )

हात जोडेर पहिलाई गणेशलाई संझेर नमस्कार गर्ने मन्त्र ः

समुुखश्चै कदन्तश्च कपिलो गजकर्णकः ।

लम्बोदरश्च विकटो विघ्ननाशो विनायकः ।।

धूम्रकेर्तुगणाध्यक्षो भालचन्द्रो गजाननः ।

द्वादशेतानि नामानि य पठेच्छृणुयादपि ।

विद्यारम्भे विवाहे च प्रवेशे निर्गमे तथा ।

संग्रामे संकटे चैव विघ्नतस्य न जायते ।।

इष्टदेवताभ्य नमः कूलदेवताभ्य नमः ग्रामदेवाय नमः पितृमात्रृ चरणकमलेभ्य नमः गुरवे नमः सर्वेभ्य देवेभ्य नमः भनि नमस्कार गर्ने ।

अपसर्पन्तु ते भुता येभुत मूमिमाश्रिता ।

ये भूता विध्नकर्तारस्ते नश्यन्तु शिवाज्ञया ।।

कूश जौ तिल लिएर संकल्प भन्ने ः अहं श्रीमत्परमेश्वर पित्यर्थं दीपकलशगणेश पूजन पूर्वक विष्णु पाञ्चायतन पूजनं करिष्ये । – यो विष्णु पञ्चायतनका लागि हो । ( यसै गरि आफुले कुन इष्ट देव मोनेर पूजा गर्ने गरेको छ सोहि बमोजिम मिलाएर भन्ने  ) ।

पूजा गर्नुभन्दा पहिला आफुले पूजा गरिने देवलाई मनमा सुन्दररुपमा कल्पना गरेर हे प्रभो म हजूरलाई  पृथ्विरुपि चन्दन, आकाशरुपि फल, वायुरुपि धुप, अमृतरुपि नैबेद्य सहित सवै उपचारले समर्पित गर्दछु भनि नमस्कार गर्नु पर्दछ । जसलाई मानसिक पूजा भनिन्छ । र्कत्वादौ मानसी पूजा ततः पूजा समाचरेत ।

गृहस्थीले निन्य पाञ्चायन देवताको पूजा गर्नु पर्दछ । पाञ्चायन देव भन्नाले गणेश,सूर्य, विष्णु,देवी र शिव हुन  ।

पांचायन देव स्थापना गर्ने विधि ः माथिका पाच देव मध्दे आफुले मुख्यरुपमा कुन देवतालाई मान्ने गरेकोछ उनैलाई इष्टदेव मानेर माँझमा राख्नु पर्दछ । अनि क्रमैले तल भनिएअनुसार इसान कोण देखि मिलाएर राख्नु पर्दछ ।

पहिला विष्णुलाइं दुइहात जोडेर ध्यान गर्ने ।

उद्यत्कोदिदिवाकराभमनिशं शङ्खं गदां पंकजं

चक्रं बिभ्रतमिन्दिरवसुमतीसंशोभिपाश्र्वद्वयं ।

कोराङ्गदहारकुण्डलधरं पीताम्बरं कौस्तुभै

र्दीप्तं विश्वधरं स्ववक्षसि लसच्छ््रवत्स चिन्हं भजे । ॐ विष्णवे नमः ।

शिवको ध्यान

ध्यायेन्नित्यं महेशं रजतगिरिनिभं चारुचन्द्रावतंसं

रत्नाकल्पोज्वलाङ्गं परशुमृगवराभीतिहस्तं प्रसन्नम् ।

पद्यमासीनं समन्तात् स्तुतममरगणैव्याघ्रिकृत्तिं वसानं्

विश्वाद्यं विश्वबीजं निखिलभयहरं पञ्चबक्त्रं त्रिनेत्रम् ।।ॐ शिवाय नमः ।

गणेशको ध्यान ।

खर्वं स्थूलतनं गजेन्द्रवदनं लम्बोदरं सुन्दरं

प्रस्यन्दन्मदगन्धलुब्धमधुपव्यालोलगण्डस्थलम् ।

दन्ताघानविदारितारिरुधिरैः सिन्दरशोभाकरं

वन्दे शैलसुतासुतं गणपतिं सिध्दप्रदं कामदम् । ॐ श्री गणेशाय नमः।

सुर्यको ध्यान

रक्ताम्वुजासनमशेषगुणैकसिन्धुं  भानुं समस्ताजगतामधिपं भजामि

पद्यमद्वयाभयवरान् दधतं कराब्र्जैमाणिक्यमौलिमरणाङ्गरुचिं त्रिनेत्रम् ।

ॐ श्री सूर्याय नमः ।

दुर्गाभगवतीको ध्यान ।

सिंहस्था वशशिशेखरा मरकतप्रख्यैश्चतुर्भिर्भुजैः

शङ्खं चक्रधनुः सरंश्च दधती देत्रैस्त्रिभिः शोभिता ।

आमुक्ताङ्गदहारकङ्कणरणतकाञ्चीरणन्नुपुरा

दुर्गादुर्गतिहरिणी भवतु नो रत्नोल्लसत्कुण्डला ।।  श्री दुगायै नमः

 पूजा गर्दा पहिले माँझको लाई नाम संझेर पूजा गर्ने (माझको भनेको इष्टदेव हुन् । विष्णुलाई प्रमुखरुपमा मान्ने गरेको छ भने विष्णु इष्टदेव हुन्छन् त्यसैगरि शिवलाई मान्ने गरेको छ भने शिव इष्टदेव हुन्छन्,  गणेशलाई मान्ने गरेको छ भने गणेश इष्टदेव हुन्छन्,र सूर्यलाई मान्ने गरेको छ भने सूर्य इष्टदेव हुन्छन्,र देवीलाई मान्ने गरेको छ भने देवी इष्टदेव हुिन्छन्) यसपछि ईसानको अनि आग्नेय अनि नैऋत्य अन्त्यमा बायव्य पटिका देवलाई पूजा गर्नुपर्दछ । पूजा विधि शोडषोपचार , दशोपचार,पञ्चोपचारले हुन्त ।

नित्य पूजा गर्दा पञ्चोपचारले गर्दा हुन्छ । पञ्चोपचार भन्नाले चन्दन, फूल, धुप, बत्ती र नैवेद्य हो ।

सामान्यत जल,अधर्,चन्दन, फूल, अक्षता, पूmल, धुप दीप,नैवेद्य आदि चढाएर पूजा गर्नु पर्दछ ।

ब्लिबैश्वदेव पूजनको सट्टा अलिकति चरा, गाई लाई जे पाकेको छ दिने ।

पाञ्चायन सकेपछि आफुले गर्ने गरेका अरु देव को पूजा गर्नु पर्दछ ।

यति पाञ्चायन पूजा गर्ने गरेको छैन भने माथि भनिएका सवै नियमको पालना गरि आफु कुन देवताको अनुन्यायी हो नित्य पूजा कुन देवताको गर्ने गरेको छ  सोहि देवताको पूजा गर्नुपर्दछ ।

पूजा सकेपछि तिलक धारण गर्नु पर्छ । नैवेद्य को केहिभाग भगवानलाई अर्पण गर्नु पर्दछ ।

वैष्णवका लागि

विष्वक्सेनोध्दवाक्रराः सनकाद्याः सुकादयः ।

महाविष्णुप्रसादोऽयं सर्वे गृण्ह्वन्तु बैष्णवा ।।

गाणपत्यका लागि

गणेशो गालवो गाग्र्यो मङ्गलश्च सुधाकरः ।।

गणेशस्य प्रसादोऽयं सर्वे गृण्ह्वन्तु भागिनः ।।

शैवका लागि

बाणरावणचण्डीसनन्दिभृङ्गिसिटादयः

सदाशिवप्रसादोऽयं सर्वे गृण्ह्वन्तु सांभवाः ।

शक्तिका लागि

शक्तिरुच्छिष्टचाण्डालिसोमसुर्यहुतासनाः ।

महालक्ष्मिप्रसादोऽयं सर्वे गृण्ह्वन्तु शाक्तिकाः ।।

सूर्यका लागि

छायासंज्ञाश्राध्दरेवादण्डमाठरकादय ः ।

दिवाकरप्रसादोऽयं ब्राध्ना गृण्ह्वन्तु शेषकम् ।।

चरणामृतपान

चरणामृतलाइ कुनै पात्रमा लिएर पान गर्ने ।

अकालमृत्युहरणं सर्वब्याधिविनाशनम् ।

विष्णोपाददकं पीत्वा पुनर्जन्म न विद्यते ।।

अन्त्यमा क्षमा याचना गर्ने ।

मन्त्रहिनं क्रियाहीनं भक्तिहिनं जनार्दन ।

यत्पूजितं मया देव ! परिपूर्णं तदस्तु मे ।।

आवहनं न जानामि नजानामि विसर्जनं ।

पूजां चैव नजानामि क्षमस्व परमेश्वर ।।

अन्यथा शरणं नाश्ति त्वमेव शरणं मम ।

तस्मात् मारण्यभावेन रक्ष मां परमेश्वर ।।

प्रसाद लिने

गरिएका काम सवै भगवानमा समर्पण गर्ने ।

ॐ तत्सद् ब्रह्माणर्पणमास्तु ।

ॐ विष्णवे नमः, ॐ विष्णवे नमः, ॐ विष्णवे नमः,

खानाखाने नियम 

पकेको खानाा भगवानलाई अर्पण गर्ने ( भोग लगाउने ) पृथ्विमा ३ पटक जल चढाउने । ॐ भू पतये स्वाहा ,ॐ भूवन पतये स्वाहा, ॐ भूतानाम पतये स्वाहा भनि भूमिमा ३ भाग दिनु जसलाई औसानी  हाल्ने भन्दछन जल हातमा लिएर अमृतोपस्तरणमसि स्वाहा भनि आचमन गर्ने पहिला पाँच गाँस आहुति दिने ॐ प्राणय स्वाहा ,ॐ अपानाय स्वाहा, ॐ ब्यानाय स्वाहा , ॐ उदानाय स्वाहा , ॐ समानाय स्वाहा त्यस पछि खाना खाने  खाना खादाँ बोल्नु हातले इसारा गर्न हुदैन । खाना खाईसकेपछि अमृतोपिधानमसि स्वाहा भनेर आचमन् गर्नु पर्दछ ।

खना पछि सामान्य आराम गर्नु पर्दछ तर दिउस सुत्नु हुदैन ।                     ( दिवास्वप्न नकुर्वित )

बेलुकाको कर्म

बेलुकि सायंकाल सन्ध्यामा गर्ने कार्य ः  ( सन्ध्या भन्नाले विहानको सन्ध्या भन्नाले तारा हटि सकेको तर सूर्यको किरण पृथ्विमा आइनपुगेको समय हो । मध्य सन्ध्या भन्नाले सूर्य मध्य आकासमा भएको समय हो भने बेलुकाको सन्ध्या भन्नाले उज्यालो हराई सकेको तर आकासमा तारा नदेखिदैको समयलाई भनिन्छ ।

साँझको गायत्री जप गर्नु पर्दछ र आरती गर्नु गर्नु पर्दछ । भोजन गरेपछि  सयन गरिन्छ । सयन गर्नु अघि आफना इष्टदेव, कूलदेव, सव ग्रामाधिपति देवताहरुलाई मनमनै संझि प्रार्थना गर्नु पर्दछ ।

रात्रौ सयने पठनिय मत्रः सुत्ने बेलामा भन्ने मन्त्र ।

अगस्तिर्माधवश्चैवमुचुकुन्दोमहावलः

कपिलोमुनि रास्तिकः पञ्चैतेसुखशायिनः ।।

जलेरक्षतुवाराहः स्थलेरक्षतुवामनः ।

अटव्यांनारसिंहस्चसर्वतः पातु केशव ।।

जलेरक्षतु नन्दिीशः स्थलेरक्षतु भैरवः।

अटव्यां वीर भद्रश्चसर्वतः पातुशंकरः ।

चौर निवरक मन्त्र ः

तिस्रोभार्या कमल्लस्यदाहिनी,मोहिनी,सती ।

तासांस्मरणमात्रेण चोरोगच्छति निस्फलः ।। कपल्लकः ३ ।।

रात्रीसुक्त पाठ गर्नु पर्दछ ।

यसरी नित्य कर्म गर्नेको मन सुद्ध हुन्छ । अधर्म,असत्य,हिंसा,अहित, एवं अकृतितिर मन जादैन शुभकर्मका प्रभावले जीवन सुखमय र शान्तमय हुन्छ । अन्तमा भगवानको पृय भै मोक्ष प्राप्त गर्दछ ।